Seelsorge Kavramı

Seelsorge kavramının tanımı:

„insanlar arasında iletişim yoluyla gerçekleşen ve hedefi insanın inancını ve hayatını güçlendirmek olan ve biri yardım isteyen biri de yardım etmeye hazır olan iki aktör arasında gerçekleşen bir hizmet, yardım ve yönlendirme türüdür“

Seelsorge kavramının anlamı:

"Seelsorge", karşılıklı konuşmalardan, dini-sosyal aktivitelerden ve birlikte dua ve ibadet etmekten ibaret bir hizmet olarak kabul edilir.  Bir başka anlayışa göre „Seelsorge“, bireye ya da topluma karşılıklı konuşma ile yapılan ve dini ve psikolojik içeriği olan özel bir yardım ve danışma olarak da anlaşılmaktadır. Hristiyan manevi rehberlik anlayışına göre, bir Manevi Rehber yarı papaz yarı psikologdur.

"Seelsorge" nin araçları:

İbadetler, vaazlar, dersler, ayinler, psiko-sosyal yardım ve danışmanlık

Tarihçe

Eski kilise anlayışına göre (450’lere kadar) „Seelsorge“ , insanın cennete girebilmesi için kurtulması gereken günahlara karşı yapılan bir mücadele olarak anlaşılmıştır.

18. yüzyılın ortalarına kadar, karşılıklı konuşmalarla ve birlikte yapılan dua ve ibadetlerle insanları inanç ve yaşamlarında destekleyen bir hizmet türü olarak kabul edilmiştir.

18. yüzyılın sonu-19. yüzyılın başında Pastoral Psikoloji, Psikanaliz ve Din Psikolojisinin ortaya çıkmıştır.

Bilimsel Tarihçe

1774 yılında ilk defa Viyana Üniversitesinde ‘Pastoral Teoloji’ bölümü açılmıştır.

FriedrichSchleiermacher, 1811’de ilk defa seelsorge eğitiminin bilimsel temellerini ortaya atmıştır.

1925’te seelsorge eğitimi amerikalıAntonBoisen’den etkilenmeye başlamıştır.

AntonBoisen’den etkilenen seelsorge eğitimi, ilk olarak 1963’te Hollanda’da, akabinde de Almanya’da, (KSA) hastane manevi rehberlik eğitiminde kullanılmaya başlanmıştır.

Kurumsal Tarihçe

1957: Ordu, savunma bakanlığı ve kiliseler arasında ‘Militärseelsorge’ antlaşmasının imzalanması.

1971: İngilterede yayınlanan bir belgeselin Almanya’da büyük yankı uyandırması.

1983: İlk palyatif bakım ünitesinin (Palliativstation) açılışı (Köln).

1986: İlk palyatif bakım hastanesinin (Hospiz) açılışı (Achen).

1996: İlk Palyatif Tıp Kongresi (Köln).

1997: Bu alanda tıbbi eğitimin verilmesi kararlaştırılmıştır.

1998: Eschede hızlı tren kazasından sonra ‘Notfallseelsorge’nin üne kavuşması.

Islamische Seelsorge
(İslamî Manevî Rehberlik)

İslami Hasta Refakati

İslami Hastane Danışmanlığı

Acil Durum Refakati

Islamische Seelsorge / İslami manevi Yardım

Seelsorge für Muslime / Müslümanlara manevi yardım

Muslimische Seelsorge (MuSe) / İslami manevi yardım

Spirituell seelsorgerische Begleitung für Muslime / Müslümanlara spiritüelmanevi yardım

Muslimische Telefonseelsorge (MuTe) / Müslümanlara telefon ile manevi yardım

‘İslamischeSeelsorge’ Kavramı

Net bir kavram olmamakla birlikte, alan ve içeriklerine göre sadece isim verilmektedir.

‘Seelsorge’ kavramından vazgeçilmemesi gerekir.

Mevcut olan tanımı, islami anlam ve değerlerine büründürerek kullanabiliriz.

Daha net ve kendimize has bir tanım elde edebilmek için, yıllar içerisinde oluşacak birikim, bilgi ve alan tecrübesine ihtiyaç vardır.

Bir tanım gerekirse, diyebiliriz ki ‘IslamischeSeelsorge’:

„Manevi  yıpranma, çökme ve/veya dağılma yaşayan bir insanın inancını, dini tecrübelerini ve hayatını, diğer bir insanın (Rehber’in) İslamî değer ve araçlarla ve sahip olduğu şahsi birikim ve tecrübeleri yardımı ve iletişim yoluyla güçlendirdiği bir yardım ve destek hizmetidir„

Teolojik Temellendirme

Allah tealanın merhameti ve Allah sevgisi

İnsan’ın en değerli varlık (Eşref-i Mahlukât) olarak yaratılması

İslam’da övülen davranışlar (Amel-i Sâlih)

İnsan’ın, Allah tealanın ruhundan üflemesi ile sahip olduğu donanım

Kuran’ı Kerim’in, ‘Şifa’ ve ‘Rahmet’ olarak indirilmesi

İnsanın ‘Halife’ olarak üstlendiği görev ve sorumluluklar

Kuran’dan Ayetler

Sonra onu şekillendirip ona ruhundan üfledi. Sizin için işitme, görme ve idrak duygularını yarattı. Ne kadar az şükrediyorsunuz. Secde/9

Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım. Zariyat/56

O, hanginizin daha güzel amel yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır. O, mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır. Mülk/2

Onlar; başlarına bir musibet gelince, "Biz şüphesiz (her şeyimizle) Allah'a aitiz ve şüphesiz O'na döneceğiz" derler. Bakara/156

Kuran’dan Ayetler

Biz Kur'an'dan, mü'minler için şifa ve rahmet olacak şeyler indiriyoruz. Zalimlerin ise Kur'an, ancak zararını artırır. İsra/82

Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir öğüt, kalplere birşifâve inananlar için yol gösterici bir rehber ve rahmet (olan Kur'an) geldi. Yunus/57

Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülükten men eder ve Allah'a iman edersiniz. Al-i İmran/110

Hadisler

‘Hasta birini ziyaret ettiğinizde ona, onu cesaretlendirecek ve ağrılarını dindirecek, güzel söz söyleyin’

‘Kendi için istediğini mü’min kardeşi için de istemedikçe, gerçek anlamda iman etmiş olamazsınız’

İyi ve güzel olan herşeySadaka’dır’

‘Kıyamet günü aziz ve celil olan Allah şöyle buyuracak: Ey ademoğlu! Ben hasta oldum beni ziyaret etmedin!" Kul diyecek: "Ey Rabbim, Sen Rabbulalemin iken ben seni nasıl ziyaret ederim?" Rab Teala diyecek: "Bilmedin mi, falan kulum hastalandı, fakat sen onu ziyaret etmedin, bilmiyor musun? Eğer onu ziyaret etseydin, yanında beni bulacaktın!„Muslim, Birr 43, (2569).

Tarihsel Temellendirme

Peygamber efendimizin dönemi

İlk rehber olarak Peygamber efendimiz

İslamda psikoloji

İslam alimleri

İlk hastaneler

İslam tarihinde kullanılan tedavi yöntemleri

Osmanlıda ‘Seelsorge’ hizmetleri (Militärseelsorge)

‘Seelsorgeinstitution’ olarak Süleymaniye Külliyesi 

İlk Hemşire Rufeyda b. Saad

Rufeyde b. Sa’d, İslam’ın ilk hemşire ve doktoru sayıldığı kadar, İslam tarihinin ilk manevi rehberi ve bakım uzmanı da sayılmaktadır. Medine’ye varan yorgun, hasta ve aç olan müslümanların her türlü bakımıyla ilgilenmiştir. Rufeyde’nin kurduğu çadır o zamanın şartlarında hem hastane, hem bakım evi hem de bir yetimhane olarak kullanılmaktaydı. Bu çadırda Rufeyde’nin hem hemşirelik, hem doktorluk, hem sosyal danışmanlık, hatta manevi bakım ve rehberlik dahi yaptığı rivayet edilir. Yaralıların sadece rahatsızlıklarıyla değil, aynı zamanda manevi sıkıntıları ile de ilgilenmiştir. Rufeyder.a. bugünkü anlamda olmasa da zamanın şartlarında hastane, acil durum ve ordu manevi rehberlik hizmetlerinde de bulunmuştur.

Ruhsal Bir Tenkitçi ve gözlemci Olarak Peygamber Efendimiz

‘Buhari ve diğer hadis kitaplarında, Peygamber efendimizin dikkatini çekmiş olan Yahudi genç İbn-i Sayyad’ın haleti ruhiyesi ve onun vecd halinin Peygamber efendimiz tarafından nasıl tespit edildiği etraflıca anlatılmıştır. Peygamber efendimiz bu genci çeşitli ruhsal durumlarda gözlüyor, muayene ediyor ve çeşitli sorular soruyordu. Bir defasında, bir ağacın arkasında saklanarak onun mırıldanmalarını dinledi. Fakat çocuğun annesi Peygamber’in yaklaştığını ona ikaz etti. Bunun üzerine çocuk derhal tavrını değiştirdi. Bunu görünce Peygamber efendimiz ‘Annesi çocuğa karışmasaydı, mesele aydınlanmış olacaktı’ dedi.

Muhammed İkbal, İslam’da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü, s. 25-26, Ter. Sadık Yenili, Mutena Yayınevi,             İstanbul           2014 

İslamda Psikoloji

Kuran’da psikolojik konu başlıkları

İnsanın tabiatı ve karakteri

İnsanın psikolojik meleke ve fonksiyonları

Nefsin gelişim mertebeleri

İnsanın gelişim dönemleri (çağları)

İman ve inkar psikolojisi

İnsanın direnme ve savunma mekanizmaları

Grup ve cemaat psikolojisi vs.

Müslüman Psikologlar ve İlgi Alanları

Hâris el-Muhâsibi (781-857)

İç gözlem

Psikolojik merkezler (Kalp, akıl ve nefs) ve bunların fonksiyonları

Dini şuur ve dini arzu

Farâbi (870-950)

İnsan nefsinin güçleri

Algılama (İdrak)

Rüya ve vahy

İbnSinâ (980-1037)

Ruhi hallerin, duygu ve davranışlara etkileri

Duyular teorisi (dış duyular ve iç duyular)

İlham, rüya ve vahy

Ruh sağlığı ve ruh hekimliği

Müslüman Psikologlar ve İlgi Alanları

Hâris el-Muhâsibi (781-857)

İç gözlem

Psikolojik merkezler (Kalp, akıl ve nefs) ve bunların fonksiyonları

Dini şuur ve dini arzu

Farâbi (870-950)

İnsan nefsinin güçleri

Algılama (İdrak)

Rüya ve vahy

İbnSinâ (980-1037)

Ruhi hallerin, duygu ve davranışlara etkileri

Duyular teorisi (dış duyular ve iç duyular)

İlham, rüya ve vahy

Ruh sağlığı ve ruh hekimliği

Gazali (1058-1111)

İnsandaki dört temel güdü (Benlik, fizyolojik, saldırganlık ve kötülük güdüleri)

Güdülenme ve davranışlar

Psikoloji ve din

İbnHazm (993-1064)

Aşk psikolojisi

Sevgi, muhabbet, ülfet ve bağlılık duygularının yapısı ve etkileri

Ruhî sevgi ile şehevî sevgi arasındaki fark

Muhammed İkbal (1873-1939)

Din ve dinî tecrübe

Din psikolojisi

Dinin fonksiyonu ve amacı

İlk Hastaneler

Bağdat’taki Harun er-Reşid hastanesi bünyesindeki ‘Ruh ve sinir hastalıkları polikliniği’ (800 yılında)

1151’de Şam’da, 1270’te Halep’te ve 1283’te Haldun’da hususi kurulan ‘Psikyatri bakım ve tedavi üniteleri’

Orta çağın en büyük hastanesi sayılan Kahire’deki ‘Mansur Hastanesi’ (1283 yılında)

Psikyatri hastanelerinin ilk modelleri:

Granada (1375)

Valencia (1409)

Saragossa (1425)

Sevilla (1436)

Toledo (1483).

Terapi Yöntemleri

Kuran, hadis, hikaye, şiir, anekdot vs. okumak (Bibliotherapie)

Su, çeşme ve şadırvansesi (Wassertherapie)

Musiki ve ney dinletileri (Musiktherapie)

Gül ve esans koklatmak, gül bahçelerinde gezdirmek (Gartentherapie)

Osmanlı’da ‘Seelsorge’ Hizmetleri

Hastane Seelsorgesi:

Müzik ile tedavi

Su sesi ile tedavi

Gül ve çiçek bahçeleri ile tedavi

Bu alanda özel yetişmiş kimselerin görevlendirilmesi

Ordu Seelsorgesi (Militärseelsorge):

Osmanlı’da, özellikle de 18. yüzyılda ‘Alay Müftüsü’ ve ‘Tabur İmamı’ kavramları mevcuttu. Alay müftüsü 1500-3000, tabur imamı da 500-1500 askere hem dini hem manevi danışmanlık yapıyorlardı. Söz konusu asker, savaş ve ağır ruh halleri olunca, bu kişilerin sadece imamlık yaptığı düşünülemez. O yüzdendir, 1880-1910 yılları arasında 600.000’nin üzerinde Müslümanın yaşadığı Bosna-Hersek topraklarında hüküm süren Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Müslüman askerler için Militärseelsorge personeli görevlendirmiştir.

Manevi Rehberlik Hizmeti

İletişim Muhatapları:

İdareler:

Müdür, Müdür Yardımcıları, Bölüm ya da personel sorumluları,

Papaz vs. 

Kurum içi çalışanları:

Doktor, Hemşire, Polis, Gardiyan vs.

Kurum dışı çalışanları:

Terapistler, Sosyal Danışmanlar, Tercümanlar, Papazlar vs.

Danışan:

 Hasta, Mahkum, Kazazede, Asker vs.

Aile ve Aile yakınları:

Eş, Çocuklar, Akrabalar, Arkadaşlar vs.

İletişimde Dikkat Edilecek Hususlar:

Hukuki Prosedürlerde:

Konuşmalar (tel), Antlaşmalar, Yazışmalar, vs.

Gizlilik Esaslarında:

Bilgileri paylaşma ve aktarma

Ziyaretlerde:

Giriş ve çıkışlar, izinler ve yasaklar vs.

Bir Konuşmanın Çerçeveleri:

Konuşmanın konusu:

Ziyaret, durumu bildirmek, haber ulaştırmak vs.

Konuşmanın içeriği:

Dini, psikolojik, tıbbi, hukuki, karma vs.

Konuşmanın alanı:

Hastane, Acil durum, Cezaevi, Ordu vs.

Konuşmanın muhatabı:

Hasta, Mahkum, Kazazede, Asker, Hasta yakını vs. 

Konuşmanın 3 Altın Kuralı:
„Bir söz yardım edebilir, teselli edebilir ve iyileştirebilir“

Dinleme sanatı:

Bir insanı dinlemek ve onun dinlemesini sağlamak değerli bir hediyedir.

Konuşma sanatı:

„Dinle“ yerine „dinliyorum“. „Ben’den“ yerine „Sen’den“ .

Bakma sanatı:

İnsandan insana bir köprü olarak „Bakışlar“

Verimli 10 Tavsiye:

Aktif ve odaklı dinlemeye çalışın

En çok konuşan siz değil, karşınızdaki olsun

Konuşmalarınıza kısa aralar verin

Edindiğiniz izlenimlerinizi ifade edin (dile getirin)

Güçlü ve kontrollü bir empati kurmaya çalışın

Gizli kalanı (dışa vurmayanı) da keşfetmeye çalışın

Öğretmekten, diretmekten ve zorlamaktan vaz geçin

Samimi, yakın ve dürüst olmaya çalışın

Akıl veren değil fikirler üreten, sorunları çözen değil çözüm üreten olun

Duygu ve hisslerinize hakim olun

Aşırı Hizmet Alanları:

Ani ölümler

Çocuk ölümleri

Başarısız hayata döndürmeler

İleri derecede kanser hastaları

İntihar vakaları

Terör saldırıları

Şiddet olayları (dayak, tecavüz, öldürme)

Ağır kazalar (tren, uçak, gemi)

Doğal afetler (deprem, kasırga, yangın)  

Kriz Anı (Şok Evresi):

Kişinin aşırı kırılgan, tahrip edilmiş, yönünü şaşırmış ve belirsiz olduğu andır

Nadir, alışılmamış, yabancı, ağır ve acı veren bir sorunun meydana geldiği andır

Mevcut ve alışılmış olan sistemin, davranışların ve çözümlerin işe yaramadığı andır

Kişinin fiziksel ve ruhsal anlamda kargaşalı, telaşlı, uyuşmuş ve dengesiz olduğu andır

Kişinin kimliğini, öz değerini, direncini, savunma mekanizmasını ve uyum gücünü kaybettiğini düşündüğü andır

Kriz (Şok) Evreleri:

Şok evresi (Travmanınçekirdeği):

En kısa birkaç saniye, en uzun da 24 saat sürmektedir

 Tepki evresi:

En kısa birkaç gün en uzun birkaç hafta sürebilir. Bu sürece derin bir ümitsizlik, depresyon, çaresizlik, hırçınlık, nefret ve hüzün duyguları eşlik eder. Beklenmedik fiziksel ve ruhsal hastalıklara, zararlı alışkanlıklara hatta intihara bile sebep olabilir.

 Alışma evresi:

Aylar hatta yıllar sürebilir. Psikolojik, tıbbi, manevi ve sosyal yardım ve danışmanlıklar eşlik etmelidir

 İyileştirme ve yeni bir yön bulma evresi:

Süre belirsiz. Bu evrede krize neden olan faktörlerin olumlu değerlendirilmesi yardımcı olabilir. 3. evredeki süreçler devam ettirilebilir

Müdahale:

Kontakt kurmak

Karşılıklı konuşma ve güven ortamını sağlamak

Gerektiğinde fiziksel temas sağlamak

Sırtına ya da omzuna dokunmak, kucaklamak, elini elinin üstüne koymak

Kriz anına odaklanmak

Öncesi ya da sonrası ile bağlantılara değinmemek

Duruma sebep olan nedenleri keşfetmek ve anlamlandırmak

Kişinin iddia ettiği nedenleri onaylamak

Kişiyi konuşturarak duygularını ifade etmesini sağlamak

(İntihar girişiminde bulunanlarda işe yarıyor)

Yardımcı olabilecek başka birilerini teklif etmek

Eşini, oğlunu, kızını, arkadaşını, patronunu, hocasını vs.

Ölüm
Ölümü algılama basamakları:

Ölümün gerçekleşmesi

Ölümün onaylanması

Tepkilerin yaşanması

Önlemlerin alınması

Ölüm haberini açıklama ve ulaştırma teknik ve önlemleri:

Doğru ve net kelimeler seçin

Yavaş, akıcı ve açık konuşun

Kişinin önce oturmasını sağlayın

Dış kapının kapalı olmasını sağlayın

Uygun ve sade bir ortamda söyleyin

Kişinin yakınında kendine zarar verebilecek eşya ve aletleri kaldırın

Kendi duygularınızı da dile getirin

(Örn: İnanın şu anda ne diyeceğimi bilmiyorum)

Ölen kişiye ulaşılmasını sağlayın

Aile yakınları ve akrabaların da olaya entegre olmalarını sağlayın

Genel olarak dikkat edilecek hususlar:

Cinsiyet ve fiziksel temas

Orada bulunma gayemiz

Müdahale sınırlarımız

İnsan onuru ve şerefi

-‘tüm anayasaların ilk maddesini uygulamak’

Manevi Rehberlik Ruh’unRöntgeni’dir