Seelsorge Kavramı
Seelsorge kavramının tanımı:
„insanlar arasında iletişim yoluyla gerçekleşen ve hedefi insanın inancını ve hayatını güçlendirmek olan ve biri yardım isteyen biri de yardım etmeye hazır olan iki aktör arasında gerçekleşen bir hizmet, yardım ve yönlendirme türüdür“
Seelsorge kavramının anlamı:
"Seelsorge", karşılıklı konuşmalardan, dini-sosyal aktivitelerden ve birlikte dua ve ibadet etmekten ibaret bir hizmet olarak kabul edilir. Bir başka anlayışa göre „Seelsorge“, bireye ya da topluma karşılıklı konuşma ile yapılan ve dini ve psikolojik içeriği olan özel bir yardım ve danışma olarak da anlaşılmaktadır. Hristiyan manevi rehberlik anlayışına göre, bir Manevi Rehber yarı papaz yarı psikologdur.
"Seelsorge" nin araçları:
İbadetler, vaazlar, dersler, ayinler, psiko-sosyal yardım ve danışmanlık
Tarihçe
Eski kilise anlayışına göre (450’lere kadar) „Seelsorge“ , insanın cennete girebilmesi için kurtulması gereken günahlara karşı yapılan bir mücadele olarak anlaşılmıştır.
18. yüzyılın ortalarına kadar, karşılıklı konuşmalarla ve birlikte yapılan dua ve ibadetlerle insanları inanç ve yaşamlarında destekleyen bir hizmet türü olarak kabul edilmiştir.
18. yüzyılın sonu-19. yüzyılın başında Pastoral Psikoloji, Psikanaliz ve Din Psikolojisinin ortaya çıkmıştır.
Bilimsel Tarihçe
1774 yılında ilk defa Viyana Üniversitesinde ‘Pastoral Teoloji’ bölümü açılmıştır.
FriedrichSchleiermacher, 1811’de ilk defa seelsorge eğitiminin bilimsel temellerini ortaya atmıştır.
1925’te seelsorge eğitimi amerikalıAntonBoisen’den etkilenmeye başlamıştır.
AntonBoisen’den etkilenen seelsorge eğitimi, ilk olarak 1963’te Hollanda’da, akabinde de Almanya’da, (KSA) hastane manevi rehberlik eğitiminde kullanılmaya başlanmıştır.
Kurumsal Tarihçe
1957: Ordu, savunma bakanlığı ve kiliseler arasında ‘Militärseelsorge’ antlaşmasının imzalanması.
1971: İngilterede yayınlanan bir belgeselin Almanya’da büyük yankı uyandırması.
1983: İlk palyatif bakım ünitesinin (Palliativstation) açılışı (Köln).
1986: İlk palyatif bakım hastanesinin (Hospiz) açılışı (Achen).
1996: İlk Palyatif Tıp Kongresi (Köln).
1997: Bu alanda tıbbi eğitimin verilmesi kararlaştırılmıştır.
1998: Eschede hızlı tren kazasından sonra ‘Notfallseelsorge’nin üne kavuşması.
Islamische Seelsorge
(İslamî Manevî Rehberlik)
İslami Hasta Refakati
İslami Hastane Danışmanlığı
Acil Durum Refakati
Islamische Seelsorge / İslami manevi Yardım
Seelsorge für Muslime / Müslümanlara manevi yardım
Muslimische Seelsorge (MuSe) / İslami manevi yardım
Spirituell seelsorgerische Begleitung für Muslime / Müslümanlara spiritüelmanevi yardım
Muslimische Telefonseelsorge (MuTe) / Müslümanlara telefon ile manevi yardım
‘İslamischeSeelsorge’ Kavramı
Net bir kavram olmamakla birlikte, alan ve içeriklerine göre sadece isim verilmektedir.
‘Seelsorge’ kavramından vazgeçilmemesi gerekir.
Mevcut olan tanımı, islami anlam ve değerlerine büründürerek kullanabiliriz.
Daha net ve kendimize has bir tanım elde edebilmek için, yıllar içerisinde oluşacak birikim, bilgi ve alan tecrübesine ihtiyaç vardır.
Bir tanım gerekirse, diyebiliriz ki ‘IslamischeSeelsorge’:
„Manevi yıpranma, çökme ve/veya dağılma yaşayan bir insanın inancını, dini tecrübelerini ve hayatını, diğer bir insanın (Rehber’in) İslamî değer ve araçlarla ve sahip olduğu şahsi birikim ve tecrübeleri yardımı ve iletişim yoluyla güçlendirdiği bir yardım ve destek hizmetidir„
Teolojik Temellendirme
Allah tealanın merhameti ve Allah sevgisi
İnsan’ın en değerli varlık (Eşref-i Mahlukât) olarak yaratılması
İslam’da övülen davranışlar (Amel-i Sâlih)
İnsan’ın, Allah tealanın ruhundan üflemesi ile sahip olduğu donanım
Kuran’ı Kerim’in, ‘Şifa’ ve ‘Rahmet’ olarak indirilmesi
İnsanın ‘Halife’ olarak üstlendiği görev ve sorumluluklar
Kuran’dan Ayetler
Sonra onu şekillendirip ona ruhundan üfledi. Sizin için işitme, görme ve idrak duygularını yarattı. Ne kadar az şükrediyorsunuz. Secde/9
Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım. Zariyat/56
O, hanginizin daha güzel amel yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır. O, mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır. Mülk/2
Onlar; başlarına bir musibet gelince, "Biz şüphesiz (her şeyimizle) Allah'a aitiz ve şüphesiz O'na döneceğiz" derler. Bakara/156
Kuran’dan Ayetler
Biz Kur'an'dan, mü'minler için şifa ve rahmet olacak şeyler indiriyoruz. Zalimlerin ise Kur'an, ancak zararını artırır. İsra/82
Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir öğüt, kalplere birşifâve inananlar için yol gösterici bir rehber ve rahmet (olan Kur'an) geldi. Yunus/57
Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülükten men eder ve Allah'a iman edersiniz. Al-i İmran/110
Hadisler
‘Hasta birini ziyaret ettiğinizde ona, onu cesaretlendirecek ve ağrılarını dindirecek, güzel söz söyleyin’
‘Kendi için istediğini mü’min kardeşi için de istemedikçe, gerçek anlamda iman etmiş olamazsınız’
‘İyi ve güzel olan herşeySadaka’dır’
‘Kıyamet günü aziz ve celil olan Allah şöyle buyuracak: Ey ademoğlu! Ben hasta oldum beni ziyaret etmedin!" Kul diyecek: "Ey Rabbim, Sen Rabbulalemin iken ben seni nasıl ziyaret ederim?" Rab Teala diyecek: "Bilmedin mi, falan kulum hastalandı, fakat sen onu ziyaret etmedin, bilmiyor musun? Eğer onu ziyaret etseydin, yanında beni bulacaktın!„Muslim, Birr 43, (2569).
Tarihsel Temellendirme
Peygamber efendimizin dönemi
İlk rehber olarak Peygamber efendimiz
İslamda psikoloji
İslam alimleri
İlk hastaneler
İslam tarihinde kullanılan tedavi yöntemleri
Osmanlıda ‘Seelsorge’ hizmetleri (Militärseelsorge)
‘Seelsorgeinstitution’ olarak Süleymaniye Külliyesi
İlk Hemşire Rufeyda b. Saad
Rufeyde b. Sa’d, İslam’ın ilk hemşire ve doktoru sayıldığı kadar, İslam tarihinin ilk manevi rehberi ve bakım uzmanı da sayılmaktadır. Medine’ye varan yorgun, hasta ve aç olan müslümanların her türlü bakımıyla ilgilenmiştir. Rufeyde’nin kurduğu çadır o zamanın şartlarında hem hastane, hem bakım evi hem de bir yetimhane olarak kullanılmaktaydı. Bu çadırda Rufeyde’nin hem hemşirelik, hem doktorluk, hem sosyal danışmanlık, hatta manevi bakım ve rehberlik dahi yaptığı rivayet edilir. Yaralıların sadece rahatsızlıklarıyla değil, aynı zamanda manevi sıkıntıları ile de ilgilenmiştir. Rufeyder.a. bugünkü anlamda olmasa da zamanın şartlarında hastane, acil durum ve ordu manevi rehberlik hizmetlerinde de bulunmuştur.
Ruhsal Bir Tenkitçi ve gözlemci Olarak Peygamber Efendimiz
‘Buhari ve diğer hadis kitaplarında, Peygamber efendimizin dikkatini çekmiş olan Yahudi genç İbn-i Sayyad’ın haleti ruhiyesi ve onun vecd halinin Peygamber efendimiz tarafından nasıl tespit edildiği etraflıca anlatılmıştır. Peygamber efendimiz bu genci çeşitli ruhsal durumlarda gözlüyor, muayene ediyor ve çeşitli sorular soruyordu. Bir defasında, bir ağacın arkasında saklanarak onun mırıldanmalarını dinledi. Fakat çocuğun annesi Peygamber’in yaklaştığını ona ikaz etti. Bunun üzerine çocuk derhal tavrını değiştirdi. Bunu görünce Peygamber efendimiz ‘Annesi çocuğa karışmasaydı, mesele aydınlanmış olacaktı’ dedi.
Muhammed İkbal, İslam’da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü, s. 25-26, Ter. Sadık Yenili, Mutena Yayınevi, İstanbul 2014
İslamda Psikoloji
Kuran’da psikolojik konu başlıkları
İnsanın tabiatı ve karakteri
İnsanın psikolojik meleke ve fonksiyonları
Nefsin gelişim mertebeleri
İnsanın gelişim dönemleri (çağları)
İman ve inkar psikolojisi
İnsanın direnme ve savunma mekanizmaları
Grup ve cemaat psikolojisi vs.
Müslüman Psikologlar ve İlgi Alanları
Hâris el-Muhâsibi (781-857)
İç gözlem
Psikolojik merkezler (Kalp, akıl ve nefs) ve bunların fonksiyonları
Dini şuur ve dini arzu
Farâbi (870-950)
İnsan nefsinin güçleri
Algılama (İdrak)
Rüya ve vahy
İbnSinâ (980-1037)
Ruhi hallerin, duygu ve davranışlara etkileri
Duyular teorisi (dış duyular ve iç duyular)
İlham, rüya ve vahy
Ruh sağlığı ve ruh hekimliği
Müslüman Psikologlar ve İlgi Alanları
Hâris el-Muhâsibi (781-857)
İç gözlem
Psikolojik merkezler (Kalp, akıl ve nefs) ve bunların fonksiyonları
Dini şuur ve dini arzu
Farâbi (870-950)
İnsan nefsinin güçleri
Algılama (İdrak)
Rüya ve vahy
İbnSinâ (980-1037)
Ruhi hallerin, duygu ve davranışlara etkileri
Duyular teorisi (dış duyular ve iç duyular)
İlham, rüya ve vahy
Ruh sağlığı ve ruh hekimliği
Gazali (1058-1111)
İnsandaki dört temel güdü (Benlik, fizyolojik, saldırganlık ve kötülük güdüleri)
Güdülenme ve davranışlar
Psikoloji ve din
İbnHazm (993-1064)
Aşk psikolojisi
Sevgi, muhabbet, ülfet ve bağlılık duygularının yapısı ve etkileri
Ruhî sevgi ile şehevî sevgi arasındaki fark
Muhammed İkbal (1873-1939)
Din ve dinî tecrübe
Din psikolojisi
Dinin fonksiyonu ve amacı
İlk Hastaneler
Bağdat’taki Harun er-Reşid hastanesi bünyesindeki ‘Ruh ve sinir hastalıkları polikliniği’ (800 yılında)
1151’de Şam’da, 1270’te Halep’te ve 1283’te Haldun’da hususi kurulan ‘Psikyatri bakım ve tedavi üniteleri’
Orta çağın en büyük hastanesi sayılan Kahire’deki ‘Mansur Hastanesi’ (1283 yılında)
Psikyatri hastanelerinin ilk modelleri:
Granada (1375)
Valencia (1409)
Saragossa (1425)
Sevilla (1436)
Toledo (1483).
Terapi Yöntemleri
Kuran, hadis, hikaye, şiir, anekdot vs. okumak (Bibliotherapie)
Su, çeşme ve şadırvansesi (Wassertherapie)
Musiki ve ney dinletileri (Musiktherapie)
Gül ve esans koklatmak, gül bahçelerinde gezdirmek (Gartentherapie)
Osmanlı’da ‘Seelsorge’ Hizmetleri
Hastane Seelsorgesi:
Müzik ile tedavi
Su sesi ile tedavi
Gül ve çiçek bahçeleri ile tedavi
Bu alanda özel yetişmiş kimselerin görevlendirilmesi
Ordu Seelsorgesi (Militärseelsorge):
Osmanlı’da, özellikle de 18. yüzyılda ‘Alay Müftüsü’ ve ‘Tabur İmamı’ kavramları mevcuttu. Alay müftüsü 1500-3000, tabur imamı da 500-1500 askere hem dini hem manevi danışmanlık yapıyorlardı. Söz konusu asker, savaş ve ağır ruh halleri olunca, bu kişilerin sadece imamlık yaptığı düşünülemez. O yüzdendir, 1880-1910 yılları arasında 600.000’nin üzerinde Müslümanın yaşadığı Bosna-Hersek topraklarında hüküm süren Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Müslüman askerler için Militärseelsorge personeli görevlendirmiştir.
Manevi Rehberlik Hizmeti
İletişim Muhatapları:
İdareler:
Müdür, Müdür Yardımcıları, Bölüm ya da personel sorumluları,
Papaz vs.
Kurum içi çalışanları:
Doktor, Hemşire, Polis, Gardiyan vs.
Kurum dışı çalışanları:
Terapistler, Sosyal Danışmanlar, Tercümanlar, Papazlar vs.
Danışan:
Hasta, Mahkum, Kazazede, Asker vs.
Aile ve Aile yakınları:
Eş, Çocuklar, Akrabalar, Arkadaşlar vs.
İletişimde Dikkat Edilecek Hususlar:
Hukuki Prosedürlerde:
Konuşmalar (tel), Antlaşmalar, Yazışmalar, vs.
Gizlilik Esaslarında:
Bilgileri paylaşma ve aktarma
Ziyaretlerde:
Giriş ve çıkışlar, izinler ve yasaklar vs.
Bir Konuşmanın Çerçeveleri:
Konuşmanın konusu:
Ziyaret, durumu bildirmek, haber ulaştırmak vs.
Konuşmanın içeriği:
Dini, psikolojik, tıbbi, hukuki, karma vs.
Konuşmanın alanı:
Hastane, Acil durum, Cezaevi, Ordu vs.
Konuşmanın muhatabı:
Hasta, Mahkum, Kazazede, Asker, Hasta yakını vs.
Konuşmanın 3 Altın Kuralı:
„Bir söz yardım edebilir, teselli edebilir ve iyileştirebilir“
Dinleme sanatı:
Bir insanı dinlemek ve onun dinlemesini sağlamak değerli bir hediyedir.
Konuşma sanatı:
„Dinle“ yerine „dinliyorum“. „Ben’den“ yerine „Sen’den“ .
Bakma sanatı:
İnsandan insana bir köprü olarak „Bakışlar“
Verimli 10 Tavsiye:
Aktif ve odaklı dinlemeye çalışın
En çok konuşan siz değil, karşınızdaki olsun
Konuşmalarınıza kısa aralar verin
Edindiğiniz izlenimlerinizi ifade edin (dile getirin)
Güçlü ve kontrollü bir empati kurmaya çalışın
Gizli kalanı (dışa vurmayanı) da keşfetmeye çalışın
Öğretmekten, diretmekten ve zorlamaktan vaz geçin
Samimi, yakın ve dürüst olmaya çalışın
Akıl veren değil fikirler üreten, sorunları çözen değil çözüm üreten olun
Duygu ve hisslerinize hakim olun
Aşırı Hizmet Alanları:
Ani ölümler
Çocuk ölümleri
Başarısız hayata döndürmeler
İleri derecede kanser hastaları
İntihar vakaları
Terör saldırıları
Şiddet olayları (dayak, tecavüz, öldürme)
Ağır kazalar (tren, uçak, gemi)
Doğal afetler (deprem, kasırga, yangın)
Kriz Anı (Şok Evresi):
Kişinin aşırı kırılgan, tahrip edilmiş, yönünü şaşırmış ve belirsiz olduğu andır
Nadir, alışılmamış, yabancı, ağır ve acı veren bir sorunun meydana geldiği andır
Mevcut ve alışılmış olan sistemin, davranışların ve çözümlerin işe yaramadığı andır
Kişinin fiziksel ve ruhsal anlamda kargaşalı, telaşlı, uyuşmuş ve dengesiz olduğu andır
Kişinin kimliğini, öz değerini, direncini, savunma mekanizmasını ve uyum gücünü kaybettiğini düşündüğü andır
Kriz (Şok) Evreleri:
Şok evresi (Travmanınçekirdeği):
En kısa birkaç saniye, en uzun da 24 saat sürmektedir
Tepki evresi:
En kısa birkaç gün en uzun birkaç hafta sürebilir. Bu sürece derin bir ümitsizlik, depresyon, çaresizlik, hırçınlık, nefret ve hüzün duyguları eşlik eder. Beklenmedik fiziksel ve ruhsal hastalıklara, zararlı alışkanlıklara hatta intihara bile sebep olabilir.
Alışma evresi:
Aylar hatta yıllar sürebilir. Psikolojik, tıbbi, manevi ve sosyal yardım ve danışmanlıklar eşlik etmelidir
İyileştirme ve yeni bir yön bulma evresi:
Süre belirsiz. Bu evrede krize neden olan faktörlerin olumlu değerlendirilmesi yardımcı olabilir. 3. evredeki süreçler devam ettirilebilir
Müdahale:
Kontakt kurmak
Karşılıklı konuşma ve güven ortamını sağlamak
Gerektiğinde fiziksel temas sağlamak
Sırtına ya da omzuna dokunmak, kucaklamak, elini elinin üstüne koymak
Kriz anına odaklanmak
Öncesi ya da sonrası ile bağlantılara değinmemek
Duruma sebep olan nedenleri keşfetmek ve anlamlandırmak
Kişinin iddia ettiği nedenleri onaylamak
Kişiyi konuşturarak duygularını ifade etmesini sağlamak
(İntihar girişiminde bulunanlarda işe yarıyor)
Yardımcı olabilecek başka birilerini teklif etmek
Eşini, oğlunu, kızını, arkadaşını, patronunu, hocasını vs.
Ölüm
Ölümü algılama basamakları:
Ölümün gerçekleşmesi
Ölümün onaylanması
Tepkilerin yaşanması
Önlemlerin alınması
Ölüm haberini açıklama ve ulaştırma teknik ve önlemleri:
Doğru ve net kelimeler seçin
Yavaş, akıcı ve açık konuşun
Kişinin önce oturmasını sağlayın
Dış kapının kapalı olmasını sağlayın
Uygun ve sade bir ortamda söyleyin
Kişinin yakınında kendine zarar verebilecek eşya ve aletleri kaldırın
Kendi duygularınızı da dile getirin
(Örn: İnanın şu anda ne diyeceğimi bilmiyorum)
Ölen kişiye ulaşılmasını sağlayın
Aile yakınları ve akrabaların da olaya entegre olmalarını sağlayın
Genel olarak dikkat edilecek hususlar:
Cinsiyet ve fiziksel temas
Orada bulunma gayemiz
Müdahale sınırlarımız
İnsan onuru ve şerefi
-‘tüm anayasaların ilk maddesini uygulamak’
Manevi Rehberlik Ruh’unRöntgeni’dir