Kütüphaneler ve arşiv binaları için yangın güvenliğini sağlamak için tasarım yaklaşımlar ve genel gereksinimleri aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.
Kütüphaneleri ve arşivleri barındıran binalar başlangıçta bir kütüphane ya da arşiv olarak tasarlanmış ya da inşa edilmiş ya da bir başka amaç için kullanılmış olan ve daha sonra bir kütüphane ya da arşiv olarak kullanılmak üzere uyarlanmış yapılardır. Uygun yangın koruma önlemlerini kütüphane veya arşiv olarak tasarlanmamış bir binada uygulamak ciddi bir şekilde daha zordur. Yeni kullanım biçimi olan kütüphane- arşive adapte edilmiş bina, duvarlar, bölmeler, kolonlar, zeminler ve çatılar gibi yapısal elemanların yanmaz veya sınırlı yanıcı malzemelere sahip olup olmadığı ciddi bir sorundur. Yine daha önceki kullanım amacına göre bina yangına karşı dayanımlı-dirençli bir binanın gereksinimlerini karşılayamayabilir.
Hem kütüphane hem de arşiv tesisleri ve bu amaçlara uyarlanmış olan binalardaki odaların iç düzeni, enfilade ("Enfilade" terimi, çoğunlukla mimaride kullanılır bir eksende bulunan bitişik odaların uzun bir sırasını belirtir) düzenleri, koridor tipi düzenlemeleri, salon düzenlemeleri, kesit düzenlemeleri ve bileşik düzenleri içerir. Eski tarihi yapıların veya tiyatroların arşivler ve kütüphane binaları olarak uyarlanması dışında bir salon düzenlemesi nadiren kullanılır. Bir enfilade düzenlemesi, genellikle 16 veya 17. yüzyılların eski yapılarına uyarlanmış binalar ile sınırlıdır. Eskiden arşiv binalarının tasarımında tipik olarak koridor tipi bir yerleşim kullanılmıştır, bunun işlevsel olarak başarısız tasarım olduğu anlaşılınca bundan vazgeçilmiştir. Bir kesit düzeni, bina tasarımı boyunca tekrarlanan modüllerin tasarlanmasını sağlar. Bu tip tasarımların birçoğunu oluşturan tasarımlar en çok kütüphaneler ve arşivler için modern tasarımlarda kullanılmaktadır. Tasarımda kullanılan iç mekanın tipi, yapıyı yangına maruz kalan bölümlere ve bölmelere ayıran bina içinde güvenlik duvarlarının yerleştirilmesini belirler.
Doğru biçimde kütüphane ve arşiv kullanımına hizmet etmek için özel olarak tasarlanan kütüphane ve arşiv binaları, işlevsel operasyonel gereksinimleri ve yangın koruma gereksinimlerini en iyi şekilde karşılayabilmektedir. Bu tasarımlar genellikle binayı, arşivci veya kütüphaneci tarafından istenen malzemeyi araştırmacılara ulaştırırken, aynı zamanda da ziyaretçileri binanın sınırlı alanlarında gezdirmeyi sınırlamak için kat etmesi gereken mesafeyi azaltmaya çalışan fonksiyonel bölgelere ayırma prensibini kullanır.
Fonksiyonel bölgelere bölümlendirme de mimarlara ve mühendislere bina içerisinde çeşitli yangından korunma önlemleri tasarlamalarına yardımcı olmaktadır. Mimari tasarım, kayıt depolama ünitelerini binanın diğer alanlarından ayıracaktır. Duvarlar ve zeminler yanmaz, yangına dayanıklı yapıya sahip olacaktır. Tasarım, malzeme ve işçilik kalitesinde yapısal değerlendirme ve varyasyonlar için yangına ve yangın yayılımına karşı gereken maximum direnci sağlayacaktır. Tüm yapısal elemanlar depreme ve darbeye dayanacak yeterli güce sahip olmalıdır.
Modern tasarımların çoğu, restorasyon, koruma ve çoğaltma laboratuvarlarını depolardan ve ziyaretçilerin normalde bulunduğu alanlardan ayırır. Laboratuvarda yangın riski, orada devam eden çalışmaların doğası gereği daha büyüktür. Bu nedenle, sadece fiziksel olarak ayrılmazlar, ayrıca ayrı havalandırma sistemlerine sahiptirler ve laboratuarda kullanılan çeşitli kimyasallar için özel patlama korumalı dolaplarda saklanır. Laboratuar alanları, orada başlayacak ve binanın diğer alanlarına yayılmasını önleyecek bir yangın duvarına sahip olacaktır. Pratik bir çözüm olarak, bir iki çok büyük oda yerine, laboratuvar alanı olarak bir dizi laboratuar alanları oluşturmak mantıklı görünebilir.
Tasarımcılar ayrıca, binanın çeşitli alanlarındaki ziyaretçiler ve personel için yangın çıkışları sağlamak ve binadan güvenli çıkış -kaçış sağlamak için yolların gereksinim olduğunu bilmelidirler. Mimarlar BYKHY tarafından belirtilen sayı ve tür çıkışları ile bir bina tasarlamalıdırlar. Genellikle kaçış yolları ve miktarları tahliye edilecek alanın büyüklüğüne, bu alanı işgal eden insanların sayısına, binaya dahil edilen yangın söndürme sistemlerinin türüne, kullanılan yapı malzemelerinin türüne vb. göre değişecektir.
Salonlar ve koridorlar, personel tahliyesinin kolayca gerçekleşmesini sağlamak için yeterince geniş ve düz olmalı ve yangınla mücadele personeli ve ekipmanlarının yangının bulunduğu yere ulaşmasını sağlamalıdır. Bağımsız tahliye yollarına sahip çıkışlar için gereksinim, mimarın kütüphane veya arşivler için okuma odalarının ve salonlarının boyutunu ve konumlandırmasını tanımlamasına yardımcı olur. Katılım, yıl, sergi ve diğer özel etkinliklere bağlı olarak büyük ölçüde değişebileceğinden, çıkışların kapasitesini planlarken herhangi bir zamanda binada bulunmayı bekleyen maksimum kişi sayısına ciddi bir dikkat gösterilmelidir.
Kütüphanelerin ve arşivlerin kayıt depolama alanlarını tasarlarken, mimarlar ayrıca yangın koruma gereksinimlerini de içermelidir. Örneğin eski Sovyetler Birliği'nde, her bir depo, yangın duvarlarıyla 600m²'yi aşmayan ve en az iki çıkışı olan yangın bölgelerine ayrılmalıdır. Sadece bir çıkış mevcutsa, odanın büyüklüğü 70 m² ile sınırlandırılmalıdır. Depolarda pencere olmadığı farz edilerek, yasal gereklilikler uzaktan kontrol edilen valfler ile birlikte kullanılması gereken duman tahliyesi için egzoz kanallarını da çağırır. Vana ile odanın en uzak noktası arasındaki mesafe 15 m'yi geçmemelidir. Kanallar ve çevresindeki yapılar en az bir saat boyunca yangına dirençli olacak şekilde tasarlanmalıdır.
Bazı kütüphane ve arşiv bina tasarımları, yangın sırasında kitap veya belgelerin tahliyesi için kullanılacak olan depolarda kızakların kullanımını da içermektedir. Eğer tobogglar kullanılacaksa, tobogganın sonu, yangının oksijenini sağlayacak olan temiz hava girişini önlemek için bina içinde sonlanmalıdır. Bu kattan tahliye malzemelerinin tahliyesi için her katta bir kapak sağlanabilir. Kar kızağının sonlandırma noktası, personel ve kamyonlar için kolayca erişilebilir olmalıdır, böylece malzemeler monte edilebilir ve emniyete alınabilir. Belgelerin tahliyesi tesislerin yangından korunma planının bir parçası ise, o zaman yangın önleyici asansörler, personel ve ziyaretçilerin tahliyesi ve yangın söndürme personeli için yangın ve merdiven boşaltmalarında kullanıldıklarından dolayı tobogganslar önemli bir tasarım unsuru haline gelir.
Bilgisayar odaları, kütüphaneler ve arşivler dışındaki binalarda bulunanlar bile, kütüphaneler ve arşivler gibi aynı tasarım ve inşaat gereksinimlerine sahiptir. Çoğu işletme bilgisayarlarını aynı koruyucu şekilde arşivleyicileri ve kütüphanecileri de işletmelerini görmektedir. Zeminler ve duvarlar yanmaz malzemelerden olmalı ve ateşe dayanıklı teknikler kullanılarak yapılmalıdır. Bu gereksinimleri karşılayan geleneksel olarak tanınan yapılar, merkezde en az 13 mm çapında 152 mm aralıklarla çelik çubuklar ve her iki yönde de dik açılarla çalışan betonarme beton kullanırlar. Çubuklar, her iki yönde 305 mm'den fazla olmayan kavşaklarda sağlam bir şekilde kablolanmalı ve duvar veya panele merkezi olarak monte edilmelidir. Alternatif olarak, konstrüksiyon en az 102 mm'lik beton, tuğla işçiliği veya çelik bağları veya tel örgü ile eşdeğeri ile korunan yapısal çelik bir çerçeveden oluşabilir. Güvenlik duvarları bilgisayar merkezini izole etmek için kullanılır. Bilgisayar merkezleri, genellikle, binanın diğer bölümlerinde yangınla mücadele etmek için kullanılan sudaki bilgisayarların zarar görmesini önlemek için alanın su geçirmez olmasını sağlamaya yönelik teknikler kullanılarak inşa edilmiştir.
Bilgisayar merkezlerinde kullanılan klima kanalları yanmaz malzemelerden yapılmalıdır. Yer altı alanı, bilgisayar merkezine doğrudan hava beslemesi için bir plenum havalandırma odası olarak kullanılıyorsa, zemin altı alanı, güvenlik duvarları kullanılarak ayrı yangın bölgelerine ayrılmalıdır. Bu önleme tekniği olmadan, yangın zeminin altındaki bir alandan diğerine kolaylıkla yayılabilir.
Çok aşamalı kütüphaneler ve arşivler diğer yangın koruma gereksinimlerini de ekler. Duman tahliyesi, ele alınması gereken çok önemli bir sorun haline gelir. Duman tahliye sistemleri, personeli binadan tahliye etmek ve dumanı koridorlardan uzaklaştırmak için kullanılan merdivenlerden dışarı çıkmalıdır. Yangın kapıları ile uygun şekilde çevrelenmiş merdivenler yangın, duman ve ısının bir seviyeden diğerine yayılmasını önleyecektir. Asansör şaftları, aptal-garsonlar ve yapı boyunca diğer tüm dikey açıklıklar da korunmalıdır. Hava kontrol sistemleri (havalandırma, ısıtma ve soğutma), duman, ısı ve ateşin bir alandan diğerine veya bir seviyeden diğerine geçişini önlemek için yapılmalı ve donatılmalıdır.
Kaynak: Kütüphane ve arşivlerde yangın güvenliğinin temelleri UNESCO 1992
