PRES MAKİNALARINDA İŞ GÜVENLİĞİ

Fikret Kır

22.02.2018 - 10:50 Yayınlanma

25.01.2024 - 14:03 Güncelleme

790 Gösterim

1- Pres Makinalarının Özellikleri

Sanayide kullanılan iki tür pres makinası vardır, tahrik sistemine göre mekanik pres ve hidrolik pres olarak sınıflandırılırlar.

Mekanik pres makinaları enerji makinesi olarak da adlandırılabilir. Elektrik motoru tarafından üretilen enerji volanda depolanır ve periyodun belli bir kısmında depolanan enerjinin bir kısmı kaybedilerek iş yapılmış olur. Daha sonra yapılan veya kaybedilen iş, elektrik motoru tarafından volana tekrar verilerek volan nominal devrine getirilir. İlk olarak elektrik motoru çalıştırıldığında, volan bir kayış kasnak mekanizmasıyla sürekli dönmeye başlar. Şekillendirme işleminin yapılabilmesi için üst kalıbın ve dolayısıyla bağlı olduğu pres koçunun düşey olarak hareket etmesi gerekir. Bunu sağlamak için çift el kumandası veya bir pedal ile kumanda edilen kavramanın volanı kavraması sağlanır. Kavrama hareketi bir mile

aktararak hareketi iletir ve krank milinin dönmesi sağlanır. Bir vuruştan sonra koç üst ölü noktaya çıktığında durdurulabileceği gibi, istendiğinde pres otomatiğe bağlanarak sürekli olarak da çalıştırılabilir. Presin durması bir fren vasıtasıyla sağlanır.

Kullanım amacına göre C tipi , H tipi ve sütun gövdeli olarak tasarlanabilirler.

Hidrolik pres makinaları temel olarak; Bir hidrolik silindirin ileri geri ( veya yukarı - aşağı) hareket ettirilmesiyle silindirin gücü oranında işler yapabilen hidrolik devreli olarak tasarlanan makineleridir. Basitçe elektrik enerjisi ile yağ basmaya yarayan elektrik motorlu pompalar yardımı ile hidrolik yağı basınçlı olarak sisteme yağ basarak güç – iş elde edilmesini sağlar.

Basınçlı yağ silindirler ileri geri (doğrusal) (yada yukarı aşağı) hareket ederek mekanik enerji elde edilir , bu silindirlere bağlı hareketli kafa aşağı sistemin tasarım şekline göre hareket eder. Tasarım olarak hidrolik preslerin diğer preslere göre bir çok kullanım avantajları vardır. Vurucu başlığı hareket ettiren pistonun, istenilen noktada durdurulabilme ve hareket ettirebilme özelliğinden dolayı, ihtiyaç duyulan kurs boyunun ayarı ve kalıbın bağlanması çok kolaydır. Hidrolik devrede bulunan emniyet valfi sayesinde aşırı yüklemelerde de pres tezgahı ve buna bağlı kalıp istenilen biçimde emniyete alınabilir. Çalışma basıncına ve işlenecek malzemenin özelliklerine bağlı olarak çalışma hızı istenilen ölçüde ayarlanabilir ve kurs boyu süresince pistonun her noktadaki basıncı sabit olduğundan dolayı dengeli bir işgücü elde edilebilir.

2- Pres Makinalarının Kullanıldığı İş Alanları

İş alanına göre preslere özel tasarımlar da yapılabilmesi sebebi ile bir çok iş kolunda kullanılabilmektedirler. Presler manuel , yarı otomatik veya tam otomatik olarak tasarlanabilirler ve mekatronik mühendisliği kullanılarak sanayide verimli olarak aşağıdaki iş kollarında kullanılırlar.

* Kesme, dilimleme işleri

* Pul veya şekil kesme

* Sıkıştırarak delme, hassas delme

* Delme, delik açma, zımbalama

* Yüzey düzleştirme, ütüleme

* Bükme

* Kenar kıvırma

* Damgalama

* Katlama

* Ağız büzme

* İncelterek çekme

* Açık kalıpta dövme

* Kapalı kalıpta dövme

gibi bir çok iş kolunda pres kullanımı yaygın olarak yapılmaktadır.

3- Pres Makinalarında Alınacak Emniyet tedbirleri

Preslerde iş sağlığı ve güvenliği açısından alınacak tedbirleri tasarım açısından temel olarak iki sınıfta inceleyebiliriz.

Pres makinasını tasarlarken alınması gereken yapısal mekanik önlemler:

Presler daha tasarım aşamasında uygun koruma kapakları olacak biçimde tasarlanmalıdır. Çünkü sürekli dönen volan ve kayış sistemi ciddi bir tehlike oluşturmaktadır ve bu sebepler ile volan ve kayış sisteminin etrafı kazaya mahal vermeyecek biçimde kapatılmalıdır. Otomatik sac sürme ile beslenen preslerde ise sacın girdiği kısma elin girmemesini engelleyecek ama aynı zamanda beslenecek sacın geçmesini sağlayacak tarzda fensler yapılmalıdır.

Pres boyutu büyükse ve merdiven yapılacak ise merdiven ilgili CE standardına uygun olarak yerden 2200 mm-3000 mm ve sırt koruması olacak şekilde merdiven yapılmalıdır. Pres daha tasarlanırken ergonomi kurallarına uygu tasarım yapılmalıdır. Pres tasarımında parça yükleme ve boşaltma işlemleri için ergonomi kuralları dikkate alınmalıdır ki çalışanın ergonomik bozuklukları daha başlangıçta önlenmelidir.

B-Pres makinasını tasarlarken alınması gereken elektriksel yada emniyet devreli önlemler : Preslere elektriksel yada hidrolik olarak Acil Stop Butonu konmalıdır. Acil stop butonları, sarı zemin üzerine kırmızı renkli butonlardır. Basıldığında sistemi tamamen durduracak şekilde tasarlanmalıdır. Acil stop butonları preslerin görünür yerlerinde, çalışanların herhangi bir tehlike anında kolayca ulaşabilecekleri görünür yerlerde olmalıdırlar. Gerekiyorsa sadece el ile değil ayak vasıtası ile kullanılabilecek türden acil stop butonları da konmalıdır.

Çift el kumanda sistemi denen sistemler çalışanın pedala basıp presi çalıştırırken ellerinin açıkta kalmasını önleyecek el ve parmakları korumayı sağlamaya yönelik kumanda sistemleridir , bu butonlarının üst kısımlarında koruma olmalıdır ki bu korumalar operatörün tek kolunu kullanarak dirseği ile diğer butona basmasına engel olacak biçimde uygun olarak yapılmalıdır .

Yine kalıbın çalışması sırasında kalıbı ve operatörü korumak için koruma perdeleri olmalıdır. Koruma perdeleri operatörü tam olarak koruyacak biçimde tasarlanmalıdır. Preslerde operatör tarafından kullanılmayan kısımlar kapaklarla kapatılmalıdır ve bu kapaklar açılabilir ise kapağını açıldığında presin çalışmasını durduracak şekilde fotosel yada emniyet anahtarı konmalıdır.

Mekanik preslerde, koç tabla hareketi kavrama/fren grubuna hava gönderilmesi ile sağlanır. Bu havayı yönlendiren valf mekanik presin en kritik emniyet elemanıdır. Kavrama valfi Kavrama valfleri çiftlenmiş valf grubundan oluşmalı ve iki valf birden açmadıkça hava geçişine izin vermeyecek şekilde olmalıdır.

Mekanik preslerde döner kam grubu hareketi zincir vasıtasıyla gerçekleşiyorsa, bu zincirler çift olmalı ve zincirler iki ayrı koruma switchi ile izlenmelidir.

Hidrolik preslerde silindir üstüne giden basıncı kesen valf, silindir üstündeki basıncı tanka boşaltan valf ve silindir altındaki silindirin aşağı düşmesini engelleyen valfler olmak üzere üç tip emniyet valfi konmalıdır.

Üst kilit sistemi denen sistem ; Hidrolik preslerde bakım esnasında yada kalıp üzerinde işlem yaparken koç tablanın altına girilmesi gerekebilir emniyetli olarak koç tablayı üst noktada kilitleyen sistemdir , bu sistemlerin kilit pozisyonları sviçler ile kontrol edilmeli ve emniyet devresi tarafından da izlenmelidir. Kalıp bağlarken motor durdurulacak, başlık ile tabla arasında takozlar yerleştirilecek

Alıştırma preslerinde üst kalıbın düşmesini önlemek amacı ile emniyet barları ve emniyet kupaları olmalıdır.

4- Pres Makinalarında Çalışılırken Alınacak Tedbirler

Presin çalıştırma , kalıp değiştirme ,bakım onarım v.b. tüm talimatları yazılarak pres çevresinde uygun noktalara görünür ve anlaşılır bir biçimde asılmalıdır.
Pres ile ilgili acil durumda yapılacaklar kısa öz ve anlaşılır bir kaç cümle ile dikkat çekici , görünür biçimde asılmalıdır.
Preslerin periyodik bakımları ve kontrolleri kesinlikle aksatılmadan yapılmalıdır. Üretici talimatlarına uygun olarak yapılan bu periyodik bakımlar kayıt altına alınmalıdır.
Açık kalıpla yapılan çalışmalarda çift el kumanda tertibatı veya fotosel tertibatı olacak ve çalışma noktasını koruyan koruyucular, çift el kumanda tertibatı ve varsa fotosel tertibatının özellikleri bozulmayacak ve devreden çıkartılmayacaktır.
Preslerde yapılacak ayar, bakım ve onarım sadece yetkili elemanlar tarafından ve her türlü enerji bağlantıları kesilerek yapılacaktır. Ayar , bakım,onarım süresince gerekli noktalara uyarı işaretleri asılacaktır.
Malzeme koyma ve almada mümkün olduğunca maşa kullanılacaktır. Küçük parçaların preslenmesi işleminde, bu parçalar özel kıskaç, pense veya maşalarla tutularak tezgâha sürülecektir.
Kalıp bağlarken motor durdurulacak, başlık ile tabla arasında takozlar yerleştirilecektir.Mekanik preslerde kalıp bağlamadan önce, motor durdurulacak, hidrolik ve pnömatik preslerde ise basınç bağlantısı kesilecek ve ayrıca pres başlığı ile tabla arasın yeter sağlamlıkta takozlar konulacaktır.
Presler hiçbir zaman kapasite üstü çalıştırılmayacaktır. Presler normal kapasiteleri içinde ve özelliklerine uygun olarak çalıştırılacaktır.
Preslerde herhangi bir nedenle çift vuruş meydana gelmesi önlenecek ve bu konuda gerekli düzeltmeler yapılacaktır.
Pres etrafında rahat bir çalışma alanı olacak , operatörün etrafında rahatça çalışacağı bir açıklık bulunacaktır.
Yapılan işle ilgili bütün gerekli koruyucular ve kişisel koruyucular, yerinde ve çalışır durumda bulunmalıdır.
Bakım ve onarım personelinden başka kimsenin kavrama, fren pedalı veya başlatma aksamına müdahalesi revizyon yada başka düzenlemeler yapması yasaklanmalıdır.
Pres hiçbir zaman başıboş kendi halinde çalışır durumda bırakılmayacaktır. Pres tezgahlarında, yağlama, ayarlama veya onarım yapılacağı zaman veya işbaşında ayrılmayı gerektiren hallerde pres durdurulmalıdır.
Operatör tezgâhı durdurup ayrıldıktan ve yeniden işe döndükten sonra, tüm emniyet tedbirlerinin çalıştığını tekrar kontrol etmelidir.
İşyerinde ve pres çevresinde operatörün dikkatini dağıtacak şeyler önlenmelidir.
Presler kesinlikle kalifiye , mesleki yeterliliğe sahip yeterli eğitimi almış operatörler tarafından kullanılmalıdır.
Zaman zaman iş körlüğüne karşı operatör denetlenmeli ve emniyet ile ilgili kurallar tekrar anlatılmalıdır.
Operatörün işe olan güveni ve işi uzun süreli yapmasından kaynaklanan umursamazlık halleri olup olmadığı izlenecek ve operatör sürekli bir biçimde denetlenecektir.
Preste çalışan operatör belirli aralıklar ile tazelenme eğitimlerine tabi tutulmalıdır.