Ev yada sanayi tesislerinde , ticari işletmelerde mutfak yangını deyince aklımıza genellikle kızartma yağlarının yada tencerelerin yanması , kullanılan yanıcı gaz ( LNG veya LPG ) tüplerinin parlaması sonrasında patlamalar gelir. Konutlarda mutfak yangınlarının önlenmesi konusunda herhangi bir kural yok ancak ticari işletmelerde mutfak yangınlarından korunma ve yangınları önleme konusunda Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmeliğin Dördüncü Bölümünde aşağıdaki gibi kurallar konulmuştur.
MADDE 57- (1) Konutlar hariç olmak üzere, alışveriş merkezleri, yüksek binalar içinde bulunan mutfaklar ve yemek fabrikaları ile bir anda 100'den fazla kişiye hizmet veren mutfakların davlumbazlarına otomatik söndürme sistemi yapılması ve ocaklarda kullanılan gazın özelliklerine göre gaz algılama, gaz kesme ve uyarı tesisatının kurulması şarttır.
(2) Mutfakların bodrumda olması ve gaz kullanılması hâlinde, havalandırma sistemleri yapılır. İkinci bir çıkış tesis edilmeksizin gaz kullanılması yasaktır.
(3) Mutfak ve çay ocakları binanın diğer kısımlarından en az 120 dakika süreyle yangına dayanıklı bölmeler ile ayrılmış biçimde konumlandırılır. Bölme olarak ahşap ve diğer kolay yanıcı maddeler kullanılamaz.
(4) LPG kullanılan mutfaklarda, LPG tüpleri bodrum katta bulundurulamaz. LPG kullanılan mutfakların bodrum katta olması hâlinde; gaz algılayıcının ortamdaki gaz kaçağını algılayıp uyarması ile devreye giren ve gaz akışını kesen, otomatik emniyet vanası veya ani kapama vanası gibi bir emniyet vanasının ve havalandırmanın bulunması gerekir.
(5) Mutfaklarda doğalgaz kullanılması hâlinde, 112 nci maddede belirtilen esaslara uyulması şarttır.
Bizim için şu anda önemli olan kısım davlumbazlara otomatik söndürme sistemi yapılması bölümü. Yönetmelik yapın , yapılmalı diyor çok güzel ancak asıl sorun bundan sonra başlıyor. Davlumbaz söndürme sistemleri ile ilgili kurallar nelerdir ve biz hangi kurallara uygun yapacağız. Yada bu sistemleri yapmaya yetkili kimlerdir.
Ülkemizde davlumbaz söndürme sistemleri ile ilgili herhangi bir standart bulunmamaktadır. Yani ciddi bir ikilem ve sorun var , yönetmelik yapılmalı diyor ancak nasıl , hangi kurala uygun ve kimler tarafından yapılması gerektiğini açıklamıyor. Dolayısı ile bundan anlaşılan şudur ki – benim anladığım bu ; kim isterse davlumbaz söndürme sistemi yapabilir , tüm hesaplarını kendi keyfine göre yapar , önemli olan orada boru , nozul ve tüplerden oluşan bir sistemin olmasıdır. Kimse ben bunu kabul ediyorum yada etmiyorum diyemez , yada bu sistem olmuş yada olmamış diyemez , bu sistem şu şekilde çalışmalı , böyle test edilmeli ve bakımları şu şekilde yapılmalı diye bir kural yoktur. Zaten gerçekten de şimdilerde ülkemizdeki durum tamda budur. Demek ki genel olarak hemen herkes benim anladığım gibi anlamış. Bu ciddi bir hata ve eksikliktir , ancak bu hata ve eksikliğin sebebi yönetmeliği hazırlayanlardır , bir sürü hatalar ve eksiklerle dolu olmasına rağmen hiç yoktan bir yönetmeliğin olması bile iyi bir şey ancak hata ve eksiklerin bir an önce düzeltilmesi revize edilmesi gerekmektedir.
Uluslararası kurallarda , borular , nozullar ve algılama sistemi gibi sistemlerden oluşan , davlumbaz yangın söndürme sistemlerinin tasarımında ; üç farklı metod – yol izleniyor.
(1) pre-engineered extinguishing systems, yaniönmühendislikvetasarımıyapılmışsistemler , kibunlarınuygulmaları ; NFPA 17A, Standard for Wet Chemical Extinguishing Systems, NFPA 96, Standard for Ventilation Control and Fire Protection of Commercial Cooking Operations ve UL 300Fire Testing of Fire
Extinguishing Systems for Protection of Commercial Cooking Equipmentkurallarınauygunolaraktasarımıyapıldıktansonrayapılır.
(2) fire sprinkler-based extinguishing systems.Yani sprinkler sistemtabanlısöndürmesistemlerikibutasarımlarNFPA 13, Standard forthe Installation of SprinklerSystems,kurallrarına göre yapılır.
(3) Modular type-based extinguishing systems ;Modülolaraktasarlanmışyangınsöndürmesistemleriyadataşınabiliryangınsöndürmecihazları.F tipi söndürücütaşınabiliryadamodüler -asılabilirsöndürmecihazları.
Tabikisistemlervemetodlarileberabersöndürücümaddeninözelliği de önemliçünkümutfakyağyangınlarısıradan ABC yangınsöndürmetozlarıyada B tipi köpüklümaddelerilesöndürülemez.Mutfakyağyangınlarıiçinözel F tipi söndürücümaddelerkullanılmalıdır.Ayrıcatümsöndürücüsistemlerinveyangınsöndürmecihazlarının F tipi RATE testindengeçipbir RATE değerialmışolmasıgerekir.
TS 862 ye gore Yemekyağıdeneyyangınları, derinbiryağkızartıcıyıbenzeştirmekiçinçelikbirtepsikullanılarakyapılmalıdır. RATE deneyi5F , 25F,40F ve 75F olarakyapılır.Yanıcıyağ ,330 °C ila 380 °C arasındakibirsıcaklıkseviyesindeotomatiktutuşan, safyemeklikbitkiselyağolmalıdır.Uygunbirısıtmadüzenikullanılarakyangındeneytepsisindekiyağ ,pilotsuzotomatiktutuş ma oluşanakadarısıtılır.Tertibatınısınmayabaşlamasındansonra, en fazla 3,5 saatlikbirsüredeotomatiktutuşmaoluşmalıdır.Otomatiktutuşmaoluştuğunda;Isı kaynağıkapatılırveyangınlamücadelebaşlamadanönce (1200
+10 )saniyeiçinserbestbirbiçimdeyanmayamüsaadeedilir.Dahaöncedenhazırlanmışolantaşınabilir –modüleryadasabit system ileyangınsöndürülebilirisebusisteme –cihaza o deneydebaşarılıolduğu RATE verilir.
Dahaöncedeifadeettiğimgibiülkemizdebelirlenmiş - yadakanunlarilebelirlenmişdersekdahadoğruolur– TS 862 dışındaherhangibiryöntemvekuralyoktur. TS 862 desadece RATE deneyiileilgilitanımlamalarıyapmaktadır. Oysakimutfaksistemlerindekullanılanönlemevesöndürmesistemlerininkimlertarafındanvehangikurallarauyularakyapılmasıgerekliliğiçokönemlidir.Eğerbubirkuralyadakurallariletanımlanmaz ,belirlenmezisemutfakdavlumbazyangınsöndürmesistemlerindekikarmaşakargaşavekeşmekeşbirtürlü son bulmayacaktır. Kuralsızyapılansöndürmesistemlerinkendisiçalışnalarveişletmeleriçin can ve mal kaybıriskioluşturmaktadır.Gerekdepolamatüpüstandartdışılığıyadauygunolmayanborulamavesöndürücümaddelerinkonmasıbirçokriskesebepolmaktadır. Ayrıcasistemlerbaşlangıçtaruhsatalımıiçinkurulmaktasonrasındaherhangibirbakımve test yapılmadığındandolayıdırkiyangınanındabirçoğuçalışmamaktayadasöndürmemektedir.Hattasisteminkendisiyangınolmadanpatlayıpçatlayarak risk meydanagetirmektedir.
Önemli bir sorun şu ki sistemler kimlere ve nasıl yaptırılmalı ? Sistemler işin ehli kişilere yaptırılmalıdır. Sistem tasarımında NFPA veya UL kurallarına göre hareket edilmelidir. Sistem kurulumu yada tasarımı yapacak firmalardan CE yada en azından hizmet yeterlilik belgesi yani TSE 13345 istenmelidir. Hiçbir teknik bilgi ve yeterliliği olmayan kişi ve firmalara bu tür sistemler yaptırılmamalıdır.
Çünkü en önemli kısım tasarım ve hesaplamadır. Daha en başından doğru tasarlanmalı ve doğru hesaplama yapılarak hem sistemin nozulları , borulaması ve söndürücü miktarı-çeşidi doğru bir biçimde seçilmelidir.
Söndürücü madde F yada K tipi sertifikalı olmalıdır , mutfak yağlarını söndürdüğü belgelenmiş söndürme maddeleri kullanılmalıdır.
Yeni bir sistem ;
Yeni bir mutfak davlumbaz sistemi ise ıslak borulu ve otomatik sprinkler sistemli davlumbaz söndürme sistemidir. Sistem tasarımında özel F tipi sprinklernozulları kullanılır. Klasik sistemden farkı ise sistemde sürekli basınçlı sıvı söndürücü olması ve yangın çıktığında sıvının sadece yangın çıkmış olan bölgeye boşaltmasıdır.
Klasik tasarlanmış sistemde eğer sistem hatalı tasarlanmış yada eksik miktarda sıvı doldurulmuş ise şu olasıdır ; yangın çıkacak sistem çalışacak yani tüm NOZUL lardan sıvı boşalacak ama söndüremeyecek.Çünkü sıvı yangın çıkmayan yerlere de gideceği için yangın çıkan yere yeterli sıvı gitmeyecek. Dolayısı ile yangın devam edecek. Klasik sistemin handikapı sistem çalıştığında tüm nozullardan sıvının boşalması ve nozul başına az bir miktar sıvı kalmasıdır. Mesela 6 LT tankı olan 6 nozullu bir sistemde ortalama nozul başına bir litre söndürücü sıvı boşalacaktır ki bu bazı durumlarda yangını söndürmekte yetrsiz kalabilir.
Özel taraşım F tipi sprinkler sistemde ise yangın çıkacak yangının çıktığı noktadaki NOZUL otomatik olarak patlayacak ve yangını söndürecek çünkünozullar ısıya duyarlı ve yangın çıktığında otomatik boşalıyor dolayısı ile yangın söndürme sıvısı sadece yangın olan yere boşalıp yangını söndürüyor.
Hangi sistemi yaparsanız yapın tüm sistemlerde ;
Bakım , test ve kontroller her 6 ayda bir mutlaka yetkili servislere yaptırılmalıdır. işletmeler servis ücreti ödememek için davlumbaz söndürme sistemlerinin periyodik bakımları yaptırmamaktadırlar. Sadece sistem tüpünün basıncının kontrol edilmesi yeterli değildir. Sistemlerin kontrolü uzman kişilerce yapılmalıdır. Bir kontrol esnasında tüp basıncı dahil, dedektörler, boru hatları, nozul açıları, Nozul çıkışları, filtre konumları, pişirme cihazı konumları ve tipleri vb gibi kontrollerin yapılması gerekmektedir.
Mutfakta çalışan personele yangın eğitimleri kesinlikle verilmelidir. Hem sabit yangın söndürme sistemini nasıl kullanacağı hem de taşınabilir cihazların nasıl kullanılacağının eğitimleri personele verilmelidir.Davlumbaz söndürme sistemleri kurulurken esas olan davlumbazın altında kalan pişirme cihazlarıdır ve sistem buna göre dizayn edilir. Fakat bu konuda yeterli bilgisi olmayan mutfak çalışanları mutfak faaliyette iken temizlik esnasında veya çalışma esnasında devamlı olarak pişirme cihazlarının yerlerini değiştirmektedir. Kesinlikle yer değişimi yapılmamalıdır.
Temizlik mutfak yangınlarını önlemede ciddi bir önlemdir. Davlumbazların filtre ve bacalarında zamanla yağ birikir. Zamanla biriken bu yağlar mükemmel bir yanıcı etkiye sahiptirler. Olası bir kıvılcım durumunda hızlı bir şekilde tutuşarak tüm havalandırma bacası boyunca geçtiği her noktaya yangını taşımaktadırlar. Genelde bodrumda çıkan bir yangın baca vasıtası ile tesisin en üst noktasına kadar taşınmaktadır.
Her konuda olduğu gibi bu konuda da asıl önemli nokta bilgi ve bilinç sahibi olmaktır. Mutfağımızda yangın korunma ve güvenlik sistemlerini sırf ruhsat almak için değil gerçekten gerekli olduğu için yaptırmalıyız. Bu sistemlerin gün geldiğinde can ve mal kurtarabileceğinin bilincinde olmalıyız.
Öncelikli hedefimiz yangın çıkmasını engelleyici tedbirleri almaktır. Önleme hep söndürmekten daha ucuzdur.Mutfaktayangınakarşıönlemalmanızveyüksekyangıngüvenliğisağlamanıziçinaşağıdakileredikkatetmeniziöneririm.
Yemekpişirirkenocağınyanındanayrılmanızdurumundayangınçıkabilir.Mutfaktanayrılmanızgerektiğindeocağı _kapatınız.Yemekpişirirkendarkollugiysilergiyininiz.Sıvı _yağı _dikkatlibirşekildekullanınız; tenceredeyavaş _yavaş _kızdırınız, doğrubüyüklüktetencerekullanınızveateşinaltını _yağınsıçramasını _önleyecekşekildeaçınız.Fırının ızgarasını her kullanışınızın ardından ve davlumbaz filtrelerini ve tüm pişirme aletlerini düzenli olarak temizleyiniz. Doğalgaz ve LPG kaçakları için Gaz Alarm Detektörü taktırınız. Gaz kaçağı hissettiğiniz mahallede kıvılcım çıkarabilecek tüm hareketlerden uzak durunuz; Ateş yakmayınız, buz dolabı kapağını açmayınız, elektrik anahtarlarına dokunmayınız ve ortamı havalandırınız.
Tüm herşeye rağmen mutfağınızda yangın başlarsa ; Sakın su kullanmayınız. Su, yananyağı _söndürmez – yanmaktaolanyağ _üzerineaslasudökmeyiniz.Bu türyangınınüzerinesudökülmesiyangınındahaçabukyayılmasınaveayrıcakorkunçyanıklaranedenolabilir.
Sıvı _yağınalevalması _durumunda, ocağı _kapatınızvetavanınkapağını _örtünüzya da alevlerisöndürmekiçinyangınbattaniyesikullanınız.Yangınınyayılmasınaveağıryaralanmalarayolaçabileceğinden, tavayı _budurumdaevdedolaştırmayınız.Yağ _yenidenalevalabileceğinden, kapağı _açmadanönceyağınsoğumasını _bekleyiniz.
Ancakyangınbattaniyeilesönmeyecekdurumda is eve mutfağınızda F tipi taşınabilirbiryangınsöndürücücihazvarsabudurumdayangına YSC ilemüdaheleediniz.Ancakyangınabuşeklidemüdaheletmeşansınızkalmamışisevesabitdavlumbazsöndürmesisteminizvarsasistemielleaktif hale getirereksöndürmeyapmanızgerekiyor. Fanlarıkapatın ,elektriğikesin , yakıtı – gazıkapatınsonrasındaelleçalıştırmabutonuna basın.
Yangınsonrasında ,yangınınçıkışnedneleriniaraştırın , resimleriçekinveyangınsöndürmecihazvesistemlerinizindolumbakımlarını yaptırın.
